Nói về sự thông minh, tài trí của ông Nguyễn Khoa Đăng:.
| Trong cách tìm ra kẻ ăn cắp tiền của anh bán dầu. | Ông lấy tiền của kẻ mù bỏ vào nước thì có váng dầu nổi lên; chứng tỏ đồng tiền ấy là của anh bán dầu. |
| Trong phán đoán đúng đắn, lột được mặt nạ của kẻ giả mù. | Ông phán đoán đúng đắn khi xác định chỉ có kẻ sáng mới biết chỗ anh bán dầu đế tiền mà lấy. Và lột mặt nạ của kẻ giả mù. |
| Trong mưu kế tố chức bắt bọn cướp, trong ngoài phối hợp, rất bất ngờ | Ông khéo léo sắp xếp binh lính núp trong hòm gỗ kín đế bọn cướp khiêng về tận sào huyệt. Rồi bất thình lình xông ra từ trong sào huyệt, phối hợp cùng phục binh của triều đình từ bên ngoài tóm gọn bọn cướp. |
| Trong việc sử dụng sức người để khai khẩn đất hoang vùng biên giới. | Ông đã sử dụng nguồn lực của bọn cướp để khai khẩn đất hoang vùng biên giới, vừa tạo việc làm để bọn cướp hoàn lương vừa phát triển vùng rừng núi thành những xóm làng sầm uất. |