Giáo án PTNL bài Đặc điểm loại hình tiếng Việt

Hoạt động của Thầy và trò

- GV giao nhiệm vụ: Văn bản sau cung cấp thông tin gì?

               Theo tạp chí Daily Mail, các nhà nghiên cứu thuộc Đại học bang Pennsylvania (Mỹ) vừa cảnh báo, nếu con người không tăng cường bảo vệ môi trường thì đến cuối thế kỷ này, có khoảng 50% đến 90% các ngôn ngữ trên thế giới sẽ bị biến mất.

              Nền văn hóa đặc thù có liên quan đến những ngôn ngữ này cũng không thể tồn tại, mà được thay thế bằng văn hóa và ngôn ngữ mang tính toàn cầu với màu sắc công nghiệp hóa.

          (Theohttp://khoahoc.tv/90-ngon-ngu-tren-the-gioi-bien-mat-trong-the-ky-21)

-   HS thực hiện nhiệm vụ:

-  HS báo  cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ: Cảnh báo về khả năng biến mất ngôn ngữ trên thế giới;

Từ đó, giáo viên giới thiệu Vào bài:Các em thân mến! Từ khi ra đời tiếng Việt luôn là phương tiện giao tiếp quan trọng nhất, là công cụ tư duy của người Việt. Hiểu rõ về tiếng Việt không chỉ giúp người sử dụng ngôn ngữ Việt hiệu quả, vận dụng linh hoạt trong từng hoàn cảnh giao tiếp cụ thể và phát triển hơn khả năng ngôn ngữ trong đời sống. Để hiểu rõ hơn tiếng Việc thuộc loại hình ngôn ngữ nào, các đặc điểm của loại hình tiếng Việt chúng ta cùng tìm hiểu bài Đặc điểm loại hình tiếng Việt.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

* Thao tác 1 :

Hướng dẫn HS tìm hiểu loại hình ngôn ngữ

GV: Gọi HS đọc mục I (SGK)

? Dựa vào phần I trong SGK và hiểu biết của em, hãy cho biết loại hình ngôn ngữ là gì?

   ? Theo em có mấy loại hình ngôn ngữ? Hãy lấy ví dụ của từng loại đó.

HS Tái hiện kiến thức và trình bày.

I. LOẠI HÌNH NGÔN NGỮ:

 1. Khái niệm :

  a. Loại hình

-Một tập hợp những sự vật , hiện tượng cùng có chung những đặc trưng cơ bản nào đó

Ví dụ :  Loại hình nghệ thuật ,  Loại hình báo chí,Loại hình ngôn ngữ …..

 b. Loại hình ngôn ngữ :

  Là cách phân loại ngôn ngữ trên thế giới dựa trên những đặc trưng cơ bản nhất của các ngôn ngữ đó .

 2. Loại hình ngôn ngữ tiếng Việt :

 - Tiếng Việt thuộc ngữ hệ Nam Á

 - Tiếng Việt thuộc loại hình ngôn ngữ đơn lập

* Thao tác 1 : : Hướng dẫn HS tìm hiểu ngữ liệu hình thành kiến thức

 GV:   Gọi HS đọc ngữ liệu 1 và tiến hành thảo luận nhóm (trong vòng 3 phút) với các yêu cầu sau:

? Hãy cho biết câu thơ có  mấy tiếng, mấy từ và các tiếng, các từ đó được đọc, viết như thế nào.

? Nếu bỏ một tiếng bất kì trong câu thì cấu trúc ngữ pháp và ý nghĩa ngữ pháp của câu như thế nào.

GV: Lấy 1 câu tiếng Anh “I am a student” để so sánh với câu tiếng Việt.

? Câu thơ có mấy tiếng, mấy từ.

? Qua phân tích ngữ liệu 1 ở trên, em nào có thể kết luận “tiếng” trong tiếng Việt có những đặc điểm, chức năng gì?Từ đó khái quát lên đặc điểm đầu tiên của tiếng Việt.

Þ Kết luận lại đặc điểm đầu tiên.

GV: Gọi HS đọc 2 câu ca dao ở mục II.2 (SGK).    

? Hãy nhận xét về mặt chức năng ngữ pháp và hình thái của 3 từ “người” trong 2 câu ca dao trên?

Gợi mở: Về ngữ pháp và hình thái có gì khác nhau không?

 Kết luận nội dung

  GV đưa bảng phụ VD2. Sau đó nêu ra yêu cầu:

? Hãy nhận xét về mặt vai trò ngữ pháp và hình thái của các từ được gạch chân ở bảng phụ trên.

Gợi mở: So sánh xem ở 2 câu t. Việt và t.Anh có gì khác nhau (vai trò ngữ pháp như chủ ngữ, vị ngữ và hình thái bên ngoài của từ đó). Từ đó rút ra kết luận ở sự khác nhau đó.

? Qua việc phân tích VD1 và VD2, em hãy rút ra kết luận về hình thái từ của tiếng Việt?

Þ Đây là điểm khác biệt rõ nét của ngôn ngữ đơn lập (tiếng Việt) và ngôn ngữ hòa kết (tiếng Anh).

?Gọi học sinh đọc ngữ liệu ở mục II.3 (SGK) và lưu ý các hư từ được in đậm trong ngữ liệu.

GV: Tổ chức thảo luận nhóm. Thời gian thảo luận là 3’.

?  Bên cạnh những hư từ đã được dùng, các em hãy thêm hoặc thay thế một số hư từ (không, sẽ, mà, còn, có, nhé…) vào vị trí thích hợp trong ngữ liệu trên, sau đó rút ra nhận xét về ý nghĩa ngữ của các câu vừa tạo?

?  Hãy thêm hoặc thay đổi trật tự một số từ trong ngữ liệu trên và nhận xét về ý nghĩa ngữ của các câu vừa tạo?

GV: Nhắc lại khái niệm về hư từ và trật tự từ cho HS hiểu rõ hơn vai trò của chúng trong câu.

     Quan sát, hướng dẫn các nhóm thảo luận và cùng HS rút ra nhận xét với bảng phụ 2 & 3.

    Từ đó cho ta thấy trật tự các từ và hư từ rất quan trọng nếu vị trí của chúng thay đổi thì ý nghĩa của câu

thay đổi theo.

Þ Kết luận lại nội dung đặc đểm.

? Từ việc phân tích và nhận xét các ngữ liệu ở trên, các em hãy khái quát lại những đặc điểm cơ bản của loại hình tiếng Việt?

Þ Kết luận nội dung 3 đặc điểm bằng bảng phụ.

GV: Gọi HS đọc to phần ghi nhớ (SGK- Tr 57).

II. ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN CỦA LOẠI HÌNH NGÔN NGỮ TIẾNG VIỆT:

Mang đặc trưng của loại hình ngôn ngữ đơn lập với các đặc trưng sau:

1/- Tiếng là đơn vị cơ sở của ngữ pháp ( Tính phân tiết):

Ví dụ :   Sao anh không về chơi thôn Vĩ  ? 

 - Mỗi tiếng trên cũng có thể là yếu tố cấu tạo từ : trở về, ăn chơi , thôn xóm

à- Về mặt ngữ âm :tiếng à âm tiết .

    - Về mặt sử dụng :tiếng à từ hoặc yếu tố cấu tạo từ .

2) Từ không biến đổi hình thái

Ví dụ 1 : Xác định chức năng ngữ pháp của từ được gạch dưới trong câu ca dao sau:

   “Cười người₁ chớ vội cười lâu.

Cười người₂ hôm trước, hôm sau người₃ cười”.

² Thay đổi về mặt ngữ pháp, không thay đổi về hình thái từ (vỏ bọc bên ngoài).

 Ví dụ 2:

  Tôi (1)tặng anh ấy(1) một cuốn sách , anh ấy(2) cho tôi(2 ) một quyển vở . 

 - Tôi (1): chủ ngữ ; tôi (2): phụ ngữ bổ nghĩa cho động từ “cho’’

 - Về ngữ âm và chữ viết : không có sự khác biệt nào giữa các từ

 - Có thể thấy như vậy đối với các từ “ anh ấy’’.

3) Biện pháp chủ yếu biểu thị ý nghĩa ngữ pháp là sắp đặt từ theo trật  tự trước sau và sử dụng hư từ :

Ví dụ :  Tôi ăn cơm .

Nếu thay đổi trật tự từ trong câu và sử dụng thêm một số hư từ (đã; đang, sẽ sắp,…)èý nghĩa ngữ pháp trong câu sẽ thay đổi theo.

GV tổ chức, hướng dẫn HS thực hành khắc sâu kiến thức qua phần luyện tập.

GV: Đọc lướt qua 3 yêu cầu của 3 bài tập và chia nhóm thảo luận trong thời gian 5’, sau đó mỗi nhóm lên bảng trình bày kết quả.

GV: lưu ý mỗi nhóm cử ra 1 thư ký để ghi nhận kết qua làm được và nghiêm túc, trật tự thảo luận.

HS đọc ngữ liệu 1 và tiến hành thảo luận nhóm

- Câu thơ có  7 tiếng à 7 âm tiết , 7 từ , đọc và viết tách rời nhau .

HS đọc 2 câu ca dao ở mục II.2 (SGK) và trả lời

- Người₁ và người₂: bổ ngữ cho động từ “cười”.

- Người₃: chủ ngữ của động từ “cười”.

-người₁,người₂,người_3: không thay đổi về mặt ngữ âm và chữ viết.

*Dịch sang tiếng Anh :

 I give him a book, he gives me a book .

 Tôi (1) dịch là I ( chủ từ ) ; tôi (2 ) dịch là me (phụ ngữ)

 Anh ấy(1) dịch là him ( phụ ngữ ); anh ấy (2)dịch là  he (chủ từ)

àTừ trong tiếng Việt không biến đổi hình thái khi cần biểu thị ý nghĩa ngữ pháp .

- Từ trong tiếng Anh biến đổi hình thái để biểu thị ý nghĩa ngữ pháp khác nhau à Tiếng Anh thuộc loại hình ngôn ngữ hòa kết

Học sinh đọc ngữ liệu ở mục II.3 (SGK) và trả lời:

- Khi thêm các hư từ:

 + Tôi sẽ ăn cơm. (dự định ở tương lai)

 + Tôi không ăn cơm (phủ nhận việc tôi không ăn)

 + Tôi có ăn cơm (khẳng định tôi có ăn)

 + Tôi ăn cơm nhé!(biểu lộ sắc thái tình cảm với đối tượng tiếp nhận)…

- Đổi trật tự từ:

+  Ăn cơm với tôi.

+  Tôi sẽ ăn cơm với bạn.

 + Cùng ăn cơm vói tôi nhé!

+ Tôi đã ăn cơm rồi

 - Khi thêm hoặc thay đổi hư từ thì ý nghĩa ngữ pháp của câu sẽ thay đổi.

 - Thay đổi trật tự từ trong câu sẽ làm thay đổi ý nghĩa ngữ pháp. Biện pháp chủ yếu để thể hiện ý nghĩa ngữ pháp là cách sắp đặt từ theo thứ tự trước sau.

è Quan hệ ngữ pháp và ý nghĩa ngữ pháp được biểu thị chủ yếu bằng hư từ và trật tự từ

Bài tập 1:

- “Nụ tầm xuân₁”:  bổ ngữ cho động từ “hái”.

- “Nụ tầm xuân₂”: là chủ ngữ.

- “Bến₁”: bổ nghĩa cho “nhớ”.

- “Bến₂”: là chủ ngữ.

- “Trẻ₁”: bổ nghĩa cho “yêu”.

- “Trẻ₂”: là chủ ngữ.

- Bống_1, bống₂, bống₃, bống_4­: là bổ ngữ.

- Bống₅, bống₆: là chủ ngữ.

     ÆChức vụ ngữ pháp khác nhau nhưng xét về mặt ngữ âm, chữ viết thì không có sự thay đổi à từ không biến đổi về mặt hình thái.

III. LUYỆN TẬP:

Bài tập 1:

-  Nụ tầm xuân 1 là phụ ngữ cho ĐT hái, đứng sau ĐT hái; nụ tầm xuân 2 là chủ ngữ , trước ĐT nở.

- Bến 1:phụ từ đứng sau ĐT nhớ; bến 2 là chủ ngữ , đứng trước cụm từ “khăng khăng đợi thuyền”

-  Trẻ, già àtương tự vd1 và 2.

- Bống 1,2,3 và 4 : phụ ngữ  của các ĐT trước nó  nên đều đứng sau ĐT; chỉ khác nhau về hư từ kèm theo (ko có hư từ hoặc có hư từ “ cho”)

Bống 5 và 6:àchủ ngữ àđứng trước các ĐT (ngoi ,lớn)

à Ở vị trí ngữ pháp nào các từ vẫn không biến đổi hình thái

Bài tập 2:

  VD1: Cho 2 câu tiếng Việt và tiếng Anh như:

1/ Cây thước của tôi ngắn hơn cây thước của anh ª My ruleris shorter than yours

2/ Bài học này khó hơn bài tập kia  ª This lesson is more difficult than one.

Bài tập 3: Các hư từ :

*Đã:chỉ hoạt động  xảy ra trong quá khứ.

*Các: sự vật ở số nhiều, mức độ toàn thể.

*Để: chỉ mục đích.

*Lại: chỉ sự tái diễn.

*Mà: chỉ mục đích .:

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

GV giao nhiệm vụ:

-   HS thực hiện nhiệm vụ:

-  HS báo  cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ:

           Bài tập 3: Các hư từ và ý nghĩa của nó:

- Đã: chỉ hoạt động xảy ra trong quá khứ (việc đã làm).

- Các: chỉ số nhiều (các xiềng xích là các thế lực bị áp bức).

- Để: chỉ mục đích.

- Lại: chỉ hoạt động tái diễn, đáp lại (vừa đánh đổ đế quốc, vừa đánh đổ giai cấp phong kiến).

 - Mà: chỉ mục đích (lập nân Dân chủ Cộng Hòa).

Æ  Hư từ không biểu thị ý nghĩa từ vựng nhưng nó biểu hiện ý nghĩa ngữ pháp khi kết hợp với các từ lọai khác và có tác dụng làm cho câu mang nội dung biểu đạt hoàn chỉnh.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

GV giao nhiệm vụ:

Chỉ ra sự khác nhau về chức năng ngữ pháp của các thành phần câu:

Dân tộc ta, nhân dân ta, non sông đất nước ta đã sinh ra Hồ Chủ tịch, người anh hùng dân tộc vĩ đại, và chính Người đã làm rạng rỡ dân tộc ta, nhân dân ta và non sông đất nước ta

-   HS thực hiện nhiệm vụ:

-  HS báo  cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ:

Trả lời:

- Vai trò ngữ pháp:

+“Dân tộc ta, nhân dân ta, non sông đất nước ta” (1) E Chủ ngữ.

+“Dân tộc ta, nhân dân ta, non sông đất nước ta”(2) E Bổ ngữ chỉ đối tượng chịu sự tác động của đồng từ “làm rạng rỡ”

- Có sự khác nhau là do trật tự sắp đặt từ qui định.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

GV giao nhiệm vụ:

+ Vẽ bản đồ tư duy bài học

+ Nếu cách ngắt nhịp thay đổi thì câu văn sau có mấy cách hiểu và hiểu như thế nào?: Phương pháp làm việc mới là điều quan trọng.

-HS thực hiện nhiệm vụ:

-  HS báo  cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ:

+ Vẽ đúng bản đồ tư duy

+ Trong câu trên, nếu chỗ ngắt ở trước từ mới thì từ mới có quan hệ với các từ đi sau nó và chỉ điều kiện, câu có nghĩa là "cái quan trọng là phương pháp làm việc, chứ không phải cái gì khác". Còn nếu quãng ngắt ở sau từ mới, thì mới là tính từ trái nghĩa với cũ (quen thuộc) và câu có nghĩa là "cái quan trọng là phương pháp làm viêc phải mới, chứ không thể là các phương pháp cũ đã kém hiêu quả".